Na pasada semana comezou en Compostela o xuízo a 12 persoas acusadas polo acontecido no transcurso dunha manifestación 
convocada por Galicia Bilingüe en febreiro de 2009. As acusacións inclúen delitos como desordes públicas, danos patrimoniais ou resistencia á autoridade. A Fiscalía pide para elas máis de 45 anos de prisión e 30.000 euros de multas. Ante isto, ademais de escandalizarnos por esta desmesura e polo tratamento xudicial que se está a facer destas persoas, Verdegaia quere facer unha reflexión máis xeral sobre o que na teoría do dereito se coñece como o dereito penal do inimigo (ver nota 1).
Este concepto refírese ás penas que castigan non tanto os feitos como as intencións ou a suposta perigosidade de quen os fai. Para isto é preciso non só contar con actos concretos, máis ou menos obxectivos, senón fundamentalmente con xustificacións que avalen a diferenza entre o xeito no que serían xulgados uns feitos nun e noutro contexto. É básico crear o contexto no que os feitos superan a súa propia natureza para inserire nunha lóxica de ataque ás bases do sistema, sexan dereitos constitucionais ou o propio ordenamento político.
Aínda é recente a sentenza do Supremo que aseguraba a existencia dunha organización baixo o nome de Resistencia Galega. O delito común do que se acusaba as persoas implicadas nese proceso é, no esencial, o de formar parte desta organización e, polo tanto, teren unha intención manifesta de realizar actos violentos. As condenas neste caso concreto, aínda rebaixadas, están entre os 14 e os 8 anos por persoa. Sen entrar a valorar máis cuestións, Resistencia Galega sería unha quintaesencia da creación dun inimigo por parte do Estado no que apoiar a dureza das condenas. En moitas ocasións non hai detrás delas ningún feito concreto, isto é, ningún acto que puidese ser considerado potencialmente violento, senón a simple pertenza ao colectivo. Non é estraño, pois, que algún informa policial quixese situar a sombra de Resistencia Galega no acontecido en Madrid tras as marchas do 22M.
É certo que os movementos independentistas teñen soportado este tipo de tratamento xudicial (ver nota 2). Non entramos a valorar que tipo de xuízos deberían recibir. En todo caso, sen saír do que o propio sistema xudicial contempla, as sentenzas poderían ser ben diferentes.
Porén, hai moitos máis exemplos, se non tan evidentes, si con consecuencias igualmente duras para moitas persoas e colectivos. Van só algúns deles:
Numerosas sentenzas condenatorias contra persoas que participaron en piquetes nas folgas dos últimos anos. Poderiamos citar para Galiza os casos de Ana e Tamara ou Carlos e Serafín, con condenas de tres anos de prisión, que supoñen a súa entrada no cárcere. Para o Estado, a petición da Fiscalía de máis de oito anos de prisión por persoa para oito traballadores de Airbus, por un piquete na folga xeral de setembro de 2010.
A operación contra activistas dos dereitos dos animais, con 12 detencións e tres persoas que pasaron varias semanas en prisión preventiva. Este xuízo aínda está en marcha, mais as actuacións no inicio da instrución, xunto ao ton das novas que foron aparecendo na prensa neses días, participan desta mesma lóxica xudicial.
Contra movementos ecoloxistas tamén existen casos que poden encadrarse nela. Así, os dous anos de prisión a tres activistas contrarios ao tren de alta velocidade (TAV) por tirarlle cadansúa torta á presidenta de Nafarroa, Yolanda Barcina, ou mesmo a petición de oito meses de prisión a activistas de Ecoloxistas en Acción por despregar unhas faixas sobre a sede de Caixabank, en decembro de 2011. Este caso foi máis tarde arquivado.
Finalmente, podemos falar de como nas últimas semanas están a xeneralizarse a detención de persoas por comentarios nas redes sociais, acusadas de fomentar o odio ou de defender o uso da violencia. Alén do contido das mensaxes, esta resposta supón traspasar outra liña na resposta do Estado e na xudicialización de novos espazos dentro xa, non só da acción dos colectivos ou movementos sociais, senón mesmo da vida cotiá da xente.
De todos estes casos e doutros moitos, pódense extraer varias conclusións:
O Estado, nomeadamente as fiscalías, empregan de xeito frecuente as peticións de cadeas e as multas elevadas fronte a unha gran diversidade de potenciais desafíos.
O exercicio efectivo da violencia non é preciso para soster este tipo de sentenzas. A violencia pode presuporse, ou mesmo en accións non violentas pode intuírse unha finalidade que si o é dende un punto de vista da policía ou da fiscalía.
Non todos os feitos reciben o mesmo tratamento. Delitos si relacionados con feitos violentos, como os dereitos das persoas traballadoras ou delitos contra o medio ambiente, poden rematar en sentenzas moito máis amables, mesmo que esteamos a falar de danos importantes tanto persoais como na natureza. Estamos cheos de exemplos deste estilo.
Crear o inimigo é importante para xustificar unha condena. Falar de antisistema, de terrorismo, de grupo organizado, de violencia… permite deseñar mellor a figura da persoa ou colectivo ao que condenar. Porén, non é preciso tan sequera chegar a este grao para aplicar esta lóxica, como non é preciso un clima de estalido social para xustificar a súa necesidade. Así sucede tamén coas políticas represoras das persoas migrantes, para as que se deseña unha imaxe tinguida de racismo e de prexuízos moi similar á de tempos coloniais (ver nota 3).
Os inimigos adoitan estar nun espectro ideolóxico determinado, pero este é flexible e flutuante. Antisistema é unha etiqueta laxa, permeable e que acae ben para moitas persoas e colectivos dependendo da ocasión para a que sexa precisa. O inimigo ten moitas caras ou ningunha. Isto non é moi diferente a falar de subversivos, conspiradores ou rojos.
Se o inimigo é variable, segundo a ocasión, a distancia entre o inimigo e a sociedade non o é tanto. O inimigo sitúase fóra, non é cidadán e, polo tanto, ten menos dereitos, xa que a súa natureza non é vivir coa sociedade, senón destruíla. Calquera de dentro que poida apoialo, mesmo comprendelo ou defender os seus dereitos… tamén pode caer fóra, xa que entre o inimigo do Estado non hai pontes, só abismos. É bastante obvio quen ten máis poder para decidir que posición ocupamos neste taboleiro de exclusións, pois é tamén quen establece as normas e as súas sancións.
En conclusión, se é certo que en todos estes casos está dalgún modo a funcionar a lóxica do dereito penal do inimigo, que panorama abre isto para as persoas, colectivos ou movementos sociais que estamos implicadas na loita por un –chamémoslle- sistema diferente?
Existe algunha barreira que impida que mañá calquera de nós poida ser xulgado por esta lóxica? Cal sería esa barreira, non sermos persoas molestas? E de existiren, estamos dentro ou fóra, atá cando e por que motivos? Aceptamos esta discrecionalidade simbólica (é algo máis) ou discutimos todo dende a raíz?
Non falamos de compartirmos estratexias, medios nin ideoloxías entre colectivos ou persoas. Non falamos de abandonar un ideario e uns principios para sermos outras que non somos. Falamos de non mirar cara a outro lado, de diferenciar as leis da xustiza e o xusto do xulgado. De sermos radicais na análise e de non deixarnos confundir polo balbordo mediático que é preciso para construír inimigos. Pois, quizais tamén nós sexamos xa parte dese inimigo.
Nota 1: Este concepto foi fixado por Günther Jakobs nos anos 80 do pasado século.
Nota 2: Ademais da páxina do colectivo Ceivar, pódese consultar a campaña Eu também som Maria Ósorio, ou o blog de Carlos Calvo, De volta para Loureda
Nota 3: Tras a morte de 14 persoas en augas de Melilla a mans da Garda Civil, foi preciso alentar un discurso en termos de “invasión”, “entrada masiva e violenta” de persoas con corpos de “complexión atlética”, como se esta imaxe xustificase as mortes (non foron estas nin as primeiras nin as últimas) e a violación sistemática do dereito internacional que se produce nesa fronteira
